1 sierpnia w Soczewce – pamięć, która sięga także Soczewki

Choć w samej Soczewce koło Płocka 1 sierpnia nie doszło do żadnego dużego wydarzenia historycznego, data ta zapisała się w pamięci wielu ludzi przez dramatyczne chwile II wojny światowej. Mieszkańcy tej spokojnej wsi z niepokojem słuchali wieści z Warszawy, gdzie dokładnie tego dnia, w 1944 roku, wybuchło Powstanie Warszawskie.

Osoby związane z Soczewką, jak np. Antoni Madaliński, wspominały ten dzień jako moment wielkiego przełomu. Choć sam był wtedy w Warszawie, często mówił o dzieciństwie spędzonym właśnie w Soczewce. W jego oczach była to miejscowość, która – choć z dala od frontu – też żyła w cieniu wojny.

Z relacji historycznych wiadomo również, że w rejonie Soczewki Niemcy zaczęli pod koniec wojny budować różne umocnienia i planowali nawet szkołę dla Hitlerjugend. To pokazuje, że wieś, choć z pozoru cicha, miała swoje miejsce w niemieckich planach militarnych.

Dla starszych mieszkańców 1 sierpnia był więc nie tylko datą wybuchu powstania, ale także symbolem strachu, nadziei i oczekiwania – bo nawet w oddalonych miejscowościach wojna zostawiała swój ślad.

Ślady minionych epok

Początki przemysłowe

Na początku XIX wieku wieś nazywana była Moździerzem — funkcjonowały tam młyny nad rzeką Skrwa Lewą, należące do norbertanek płockich  . W 1823 roku powstała fabryka papieru, która z czasem stała się jedną z największych w Królestwie Polskim  . W 1842 roku zakład przejął Jan Epstein, bankier i filantrop, który zmodernizował produkcję i doprowadził fabrykę do szczytu rozwoju  .

Zalew i natura

W 1848 roku wzniesiono tamę na Skrwie Lewej, co utworzyło ponad 45‑hektarowy sztuczny zbiornik wodny — obecne jezioro Soczewka  . Przez lata napędzał turbiny papierni, a dziś cieszy się popularnością jako kąpielisko i miejsce wędkarskie — jego brzegi porasta las, co czyni krajobraz malowniczym i sprzyjającym rekreacji  .

Zespół dworski i park krajobrazowy

W związku z rozwojem zakładu Epstein zlecił budowę dworu — murowanego budynku z piętrową wystawką, otoczonego trójkątnym parkiem z alejami lipowymi i starodrzewiem  . Dwór, po kilku przebudowach (również w czasie II wojny światowej), znajduje się obecnie w rękach prywatnych i jest objęty renowacją konserwatorską — można go zwiedzać po uprzednim ustaleniu  .

Park — zielone dziedzictwo

Park został założony na planie trójkąta — niezwykle rzadkie założenie w polskiej dendroarchitekturze. Zachowały się tam stare drzewa i klasyczna aleja lipowa, które nadają miejscu historyczny i spokojny klimat. Park stanowi subtelny ślad po świetności epoki przemysłu papierniczego  .

 Współczesność

Dziś Soczewka to ciche miejsce wypoczynkowe — spacerowicze, wędkarze, plażowicze i rowerzyści chętnie odwiedzają okolice — przy jeziorze funkcjonuje stanica wędkarska z wypożyczalnią sprzętu, plaża i rekreacyjna infrastruktura  . Park wraz z dworem stanowi unikalny punkt do odkrywania lokalnego dziedzictwa.

📋 Podsumowanie w pigułce

Element Opis

**Fabryka papieru (1823–1932)** Jeden z największych zakładów w XIX‑wiecznej Polsce, zatrudniał ok. 500 osób; produkował papier listowy, bibułkowy, wekslowy i fotograficzny  .

Twórca rozkwitu Jan Epstein – bankier i filantrop, który modernizował zakład i budował otoczenie parku oraz dwór .

Zbiornik i energia Zalew powstał w 1848 roku — napędzał papiernię, dziś to miejsce rekreacyjne .

Dwór i park XIX‑wieczne założenie parkowe: dwór, oficyna, aleja lipowa, stary drzewostan — park zaprojektowany na planie trójkąta .

Obecne funkcje Naturalne kąpielisko, wędkowanie, miejsce wypoczynku w otulinie Gostynińsko‑Włocławskiego Parku Krajobrazowego, z zachowaną historią przemysłową .

Park w Soczewce to przykład harmonijnego połączenia dziedzictwa przemysłowego i krajobrazu, które przetrwało prawie dwa wieki. Miejsce idealne na spacer, refleksję i odpoczynek nad jeziorem w otoczeniu lip i lasów.

Fot.  Galeria własna

Kilka słów o bunkrach

W Soczewce wciąż można natknąć się na ślady burzliwej historii XX wieku — w postaci bunkrów i okopów, które dziś powoli pochłania natura. Te betonowe konstrukcje powstały w czasie II wojny światowej jako część niemieckiego systemu umocnień obronnych. Ich zadaniem była ochrona strategicznych punktów wzdłuż Wisły i zabezpieczenie przed natarciem Armii Czerwonej.

Bunkry w Soczewce to głównie schrony typu Ringstand (tzw. „tobruk”) oraz większe obiekty Regelbau, które mogły służyć jako stanowiska ogniowe, magazyny amunicji lub punkty dowodzenia. Budowano je w pośpiechu, często z udziałem przymusowych robotników – zarówno miejscowej ludności, jak i zakonników z pobliskiego Niepokalanowa. Beton wylewano w ciągu zaledwie dwóch dni, a kobiety i dzieci kopali rowy i przygotowywali teren.

Dziś wiele z tych obiektów jest zarośniętych, ukrytych w lasach lub na prywatnych posesjach. Część została zniszczona, inne przetrwały jako niemal nienaruszone relikty wojny. Mimo że przez lata pozostawały zapomniane, obecnie rośnie zainteresowanie ich historią. Pasjonaci militariów i lokalne fundacje, jak Fundacja Ochrony Zabytków Mazowsza, podejmują działania, by je zinwentaryzować, oczyścić i udostępnić turystom w ramach szlaku historycznego.

To nie tylko świadectwo wojennej przeszłości, ale też cenny element lokalnej tożsamości. Wędrując po lasach wokół Soczewki, można poczuć atmosferę tamtych czasów — i zrozumieć, jak bardzo historia wciąż żyje pod naszymi stopami.

Duchowny, który oddał życie za swoją wspólnotę

W historii Polski duchowni często odgrywali kluczową rolę nie tylko jako przewodnicy wiary, ale także jako obrońcy narodowej tożsamości. Jednym z takich kapłanów był ksiądz Paweł Kwiatkowski – pierwszy proboszcz parafii w Soczewce, który zapisał się w pamięci mieszkańców jako człowiek niezłomny i pełen oddania.

Miejscowa oaza spokoju

 

Park w Soczewce to miejsce, które powstało w XIX wieku jako część dworskiego kompleksu otaczającego rezydencję właścicieli.